EindeloosOver circulair herinrichten van utiliteitsgebouwen
Circulair herinrichten volgens de KaVA-principes
Voorbeeldproject
Momenteel is het druk in KaVA, ook wel Kantoor Vol Afval. "Inmiddels zijn drie kantoorruimtes verhuurd en zit de vierde huurovereenkomst in de pijplijn," vertelt Sevan Markerink, projectleider bij het Rijksvastgoedbedrijf (RVB). Op 19 juni 2024 markeerde de opening het succes van KaVA. Samen met achttien partners werkte het RVB aan de renovatie van het oude marinekantoor in Valkenburg met als doel: oefenen met circulaire herbouw en kennisontwikkeling. Die doelen zijn behaald. Circulair bouwen leverde een CO2-vermindering van bijna veertig procent.
Markerink legt uit: “KaVA is uitgevoerd binnen de businesscase en de marktconforme uitgangspunten die gelden voor de Gebiedsontwikkeling Valkenburg. Het budget is gebaseerd op kengetallen van kantoorverbouwingen op vergelijkbare schaal en eerder uitgevoerde circulaire projecten. De doorlopen aanbestedingsprocedure was een standaard nationale procedure.” Wat het project uniek maakte, waren de eisen die volgens de KaVA-principes waren opgesteld.
Van uitvraag tot opschaling: harde eisen
De eisen in de aanbesteding bevorderden de circulaire herbouw. ”We vroegen bedrijven om aan ons vijftien circulaire producten aan te bieden. Daarnaast verplichtten we aanbiedende partijen om in een materiaal-stroommodel, ‘circulaire keuzeformulieren’ én volgens de KaVA-principes te werken. Dit is een beslisboom gebaseerd op de R-ladder, waarin opdrachtnemers eerst alle circulaire en biobased opties dienen te overwegen, voordat ze overgaan tot de toepassing van nieuwe materialen.”
Deze bewuste aanpak begon bij een gerichte uitvraag. Circulariteit werd zo in alle fases van het project benadrukt, waardoor opschaling mogelijk werd. Zo vertelt Markerink: "Zoals altijd hebben we vooraf technische disciplines gedefinieerd: dat waren er hier acht. In de KaVA-uitvraag hebben we de inschrijvers verplicht om per discipline minimaal één circulair product aan te bieden, met in totaal een maximum van vijftien circulaire producten. Met deze opzet hebben we de opschaling van de circulaire producten naar onze grotere, reguliere projecten zo goed mogelijk proberen te waarborgen. Een aantal producten zoals het glas en het tapijt komen we tot ons genoegen inmiddels tegen in nieuwe aanbestedingen.”
In dit project zijn veel interessante circulaire producten gerealiseerd
”Het bestaande houten latten-plafond voldeed niet aan de brandveiligheidseisen en is samen met een sociale werkplaats in Leiden omgevormd tot een houten systeemplafond dat wel voldeed. We gebruikten een ‘re-entry’ tapijt en vervingen radiatoren door klimaatplafonds vanuit een donorgebouw. Plafondverlichting werd hergebruikt en geüpgraded naar LED. Binnenkozijnen en deuren kregen een tweede leven met hergebruikte apparatuur, net als pantry’s, die ook werden vernieuwd met materialen zoals hout, staal en marmer. De buitenschil verbeterden we deels met circulair glas, waarbij zelfs geëxperimenteerd is met honderd procent hergebruikt glas. Als laatste zat het pand bomvol gemetselde binnenwandjes. Om meer lucht te creëren, is een aanzienlijk deel gedemonteerd en hergebruikt als balustrades, als binnenwand op geschiktere plekken, als een extra buitenspouwblad of vermalen als ‘bruin dak’. Dat laatste is een variant op een groen dak dat vogels aantrekt die van origine op zandig terrein broeden." Met deze veranderingen heeft het KaVA-project niet alleen circulair bouwen gerealiseerd, maar is het ook voor verschillende architectuurprijzen genomineerd.
De bestaande installaties van het voormalige defensiegebouw voldeden niet meer en waren sterk verouderd
De installaties van het voormalig defensiegebouw lieten te wensen over. “In de kantoren was geen mechanische ventilatie en de elektra was verouderd,” vertelt Markerink. “Toch hebben we in het hele gebouw alle wandgoten weten te hergebruiken en hebben we in de oude kantine (de centrale bijeenkomstruimte) de radiatoren hergebruikt door deze duurzaam te omkasten. De mechanische ventilatie is ook gereviseerd. De rest hebben we van buitenaf geoogst.’ Elektrabekabeling, stopcontacten, datapunten en -bekabeling, brandmeldinstallatie en inbraakinstallatie werden nieuw uitgevoerd vanwege veiligheid en garantie.”
Bij het oogsten liepen we wel tegen een aantal zaken aan
“Bij het oogsten ontdekten we dat de luchtbehandelingskasten niet demontabel waren, wat meer tijd kostte dan vooraf gedacht. Toen constateerden we dat het klimaatplafond niet paste in de stramiens van ons ontwerp. Dus we besloten er klimaateilanden van te maken, wat als bijkomend voordeel de ruimtelijkheid van de kantoren verbeterde. En in de relatief krappe gangen pasten de luchtkanalen niet. Na lang wikken en wegen, is besloten om deze nieuw in te kopen,” De projectleider noemt het een tegenvaller, maar ook een goede les: “Vanuit de markt mag er in dit product nog meer gestandaardiseerd worden.”
Vijf lessen van Markerink voor circulaire herbouw
1. Maak de circulaire ambitie voor iedereen duidelijk en zorg dat deze gemotiveerd wordt uitgedragen.
2. Vertaal dit naar een praktische werkwijze met duidelijke regels voor de tenderfase, ontwerpfase en uitvoering, zoals bij de KaVA-principes en de top 15 circulaire producten.
3. Creëer marges in eisen, tijd en budget, en bewaak per product het verschuiven van kosten van materiaal naar arbeid. Vermijd een algemeen percentage voor circulair bouwen op de totale projectkosten.
4. Maak het ontwerpproces adaptief: verdeel dit in kleinere delen die apart en parallel worden uitgewerkt, met voortdurende informatie-uitwisseling van gebouw-ontwerp en productontwerp. Houd rekening met een andere rol- en taakverdeling tussen ontwerper, bouwer en opdrachtgever.
5. Wees bewust van veranderende logistieke processen tijdens de uitvoering en optimaliseer dit, zorg voor goede opslagmogelijkheden.
